Homepage > Machtige vrouwen toen en nu

Machtige vrouwen toen en nu

Door Machteld Roede
VVAO, Afdeling Maastricht

 

 

Op 8 maart jongstleden vroeg de Internationale Vrouwendag weer wereldwijd aandacht voor de omstandigheden, achterstanden en ongelijkheid van meisjes en vrouwen. Terwijl vrouwen tienduizenden jaren geleden zo oppermachtig waren. Een terugblik (bron 1).

In de latere oude steentijd, het laat paleolithicum, leefden mensen die anatomisch nauwelijks van ons verschilden, al waren ze wel allen donker getint. Vanaf 40.000-35.000 jaar geleden werd van bot en steen beeldende kunst gemaakt. Het oudst bekend is een verfijnd klein vrouwenkopje. In Frankrijk zowel als in Centraal en Oost Europa zijn de zogenoemde Venusfiguren gevonden, zoals de in 1908 in Oostenrijk ontdekte weelderige Venus van Willendorf, 11 cm groot, met geprononceerde borsten, buik en billen. Handen en voeten ontbreken, haar hoofd is slechts een ronde bol, maar een godheid mag je niet in de ogen kijken. Vanaf 27.000 jaar geleden verschijnen in grotten op centrale plaatsen afbeeldingen van vulva’s en baarmoeders. Ook van meer recente tijden, het neolithicum, zijn op uiteenlopende plekken over heel Europa talloze vrouwenbeeldjes gevonden — nu wel vaak met grote ogen.

 

Supermachtig

De beelden laten zien hoe supermachtig vrouwen toen waren. De beeldjes worden beschouwd als godinnen en vruchtbaarheidssymbolen, uitingen van respect voor en een bezweren van de oerangst voor onbegrepen, mystieke vrouwenzaken. Oudere meisjes en vrouwen vertoonden immers in een maanritme mysterieuze bloedingen, ze werden zwanger en bezaten het ondoorgrondelijke geheim van het schenken van nieuw leven. Het gaf tienduizenden jaren geleden vrouwen een onbetwiste unieke plaats en macht in de samenleving.

 

Terugval

Helaas zouden vrouwen zelf de terugval in hun aanzien inzetten. Er bestonden indertijd geen machtsverschillen tussen mannen en vrouwen, wel was er een zekere taakverdeling, al varieerde die enorm. De mannen (en soms ook jonge vrouwen) gingen op jacht en brachten vlees en huiden mee terug. De vrouwen bleven meestal dichter bij de tijdelijke vuurplaats om voor de kinderen te zorgen en kruiden en vruchten te verzamelen. Ze ontdekten dat zaad door hen zelf ingezaaid kon worden en ontwikkelden de landbouw. Het bij de akkers moeten blijven leidde tot vastere verblijfplaatsen en vervolgens het gaan temmen van tot dan wilde dieren. Vanaf 10.000 tot 8.000 jaar geleden begonnen onze voorouders schapen en geiten te houden; de hond deed zijn intree als huisdier. Door het dichtbij meemaken van hun paargedrag groeide langzamerhand het inzicht over de relatie met de zwangerschappen die daar op volgden.

 

Gestileerde symbolen

Deze bewustwording heeft grote, ingrijpende gevolgen gehad. Zo’n 3.000 jaar v.o.j. begon in Mesopotamië de dominantie van de mannen op te komen. Zij begonnen in te zien dat ook zij een rol speelden bij het scheppen van nieuw leven. Ja, ze gingen claimen de enige schepper te zijn en reduceerden vrouwen tot niet meer dan een het ongeboren kind enige maanden omhullend lichaam. Een afspiegeling van deze rigoureuze verschuiving toont hun godenwereld, waar godinnen hun grote aanzien verliezen en hun topplaats moeten afstaan.

 

Godinnen

Op meerdere plekken zijn kapotgeslagen oeroude godinnen beeldjes gevonden. Hera, eens de oppermachtige echtgenote van Zeus, verliest in recentere tijden veel aan haar betekenis. Wel blijven Minerva, godin van de wijsheid en in Egypte godin Isis nog lang belangrijk. Maar de amazones verloren hun unieke macht; in de Trojaanse oorlog spelen ze hun laatste belangrijke rol. Machtige heren goden beheersen nu het heelal en de wereld.

 

Verslechtering

Voor de sterfelijke vrouwen breekt een ijzig koude wintertijd aan. Dit is duidelijk in de latere Griekse oudheid. Mannen overheersen, trekken met mannen op; vrouwen zijn onbelangrijk, zijn er alleen om te baren. Velen overlijden in het kraambed, wat zoals Euripides Medea laat zeggen, tien keer gevaarlijker was dan op het strijdveld achter je schild te staan. Alleen wanneer ze overleed bij het werpen van een zoon kreeg ze een grafsteen. De genadeslag komt in Genesis. Eva wordt voor het willen eten van de vrucht van de boom der kennis uit het paradijs verbannen en vervloekt tot het baren van kinderen in pijn en bloed.

 

Oerangst

Een relict van de vroegere oerangst voor het vrouwengeheim leeft nog steeds bij de Dogon in Mali. Een oude mythe verhaalt hoe één van de tweelingzonen van de schepper Amma en zijn vrouw Aarde het naakte lichaam van zijn moeder bedekte met een schort van vezels. Maar zijn broer trok het weg en pleegde incest. Deze onreinheid van Aarde veroorzaakte bij haar het eerste menstrueel bloed. De vrouwen vonden de door bloed doordrenkte vezels wat hen macht gaf. Tot de mannen zich meester maakten van het rode schort en dat verborgen in een grot. Eens in de zestig jaar voeren jonge mannen gekleed in lange rode raffia rokken een fysiek zware maskerdans op waarbij ze lange maskers op hun hoofd tot vlak over de grond rond zwiepen als herinnering aan hoe zij er eens in slaagden het magische vrouwengeheim van de vruchtbaarheid te veroveren. Dan worden de rode rokken weer weggeborgen in een geheime grot. Helaas wordt de spectaculaire eens zo heilige, zeldzame dans nu regelmatig als toeristenattractie opgevoerd.

 

Mislukte man

Het aandeel van vrouwen aan de voorplanting bleef vele eeuwen lang onbegrepen. Volgens de eeuwenlang gezaghebbende Aristoteles was alleen het sperma levenschenkend; vrouwen leverden slechts slijm en bloed. Pas in de 17e eeuw ontdekt de Nederlandse arts en anatoom Reinier de Graaf de eierstokken, die hij vrouwelijke testes noemt (nu Graafse follikels genaamd). Maar nog lang werd de vrouw anatomisch als een soort mislukte man beschouwd, met de mannelijke geslachtsorganen zielig naar binnen geklapt, waarbij de penis vagina werd, de testes de eierstokken. Al kwam jaren later de juiste anatomische kennis boven water, seksueel plezier bleef aan de man toebehoren, de vrouw had het zonder lustgevoelens te ondergaan anders was zij een onkuise vrouw.

Economische zelfstandigheid

In recentere tijden brak na een lange kille winter de lente aan en kwam er meer vrijheid voor vrouwen. Op steeds meer gebieden krijgen ze meer mogelijkheden. Essentieel is dat meisjes onderwijs volgen, waardoor ze pas op latere leeftijd zwanger worden, het kindertal drastisch daalt en steeds meer vrouwen economisch zelfstandig kunnen worden. Bij onze universiteiten zijn vrouwelijke studenten nu veelal in de meerderheid. Wel zijn de loonachterstand en het te weinig aanwezig zijn op de hogere posities nog steeds strijdpunten; het aantal vrouwelijke hooggeleerden blijft in Nederland te laag. Wel is een vrouw als minister of burgermeester nu heel gewoon, en hebben meerdere landen een vrouwelijke premier.

Vrouwenbesnijdenis

Helaas verslechteren ook zaken. De in een dertigtal patriarchale landen nog steeds frequent uitgevoerde vrouwenbesnijdenis neemt door de coronapandemie weer toe. Nu ander inkomen wegvalt is geld te verdienen door je huis aan huis aan te bieden, scheermes in de tas, om de aanwezige dochter(s) te besnijden (lees: ernstig te verminken). Bij de economische ontberingen door corona worden meisjes besneden om ze meteen uit te huwelijken teneinde een forse bruidsschat binnen te kunnen halen. Dichterbij huis worden studenten Rechtsfilosofie in Leiden, anno 2021, geconfronteerd met een hoogleraar Rechtsfilosofie die doceert dat het de plicht van de vrouw is het bed met de man te delen. ‘Geen zin’ is geen excuus. Dan maak je maar zin….’

Sterke vrouwen

Er zijn echter steeds meer machtige vrouwen. Lilianne Ploumen nam het in 2019 op tegen de bizarre president van de Verenigde Staten en wist binnen een paar maanden in zo’n 200 landen miljoenen op te halen voor haar actie SheDecides, met het credo ‘Zij beslist over haar toekomt’. Een unicum is dat van de 37 lijsttrekkers bij de Nederlandse verkiezingen in maart 2021 er 10 vrouw zijn. In Maastricht schittert rectrix magnifica Rianne Letschert. Hoopgevend is de situatie in de Verenigde Staten, met Kamala Harris als vicepresident. En hoe intrigeerde tijdens Joe Biden’s inauguratie de 22-jarige dichteres Amanda Gorman die haar met dansende handen benadrukte The Hill We Climb.

 

Bovenstaande tekst is deels overgenomen van het Wijsheidsweb (www.wijsheidsweb.nl). 

 

Bronnen

  1. Venus van Willendorf circa 25.000 jaar oud.

  2. Brigitte Röder, Juliane Hummel, Brigitta Kunz (1996). Göttinendämmerung: das Matriarchat aus archäologischer Sicht. München: Droemer Knaur.

  3. Iona Eveleens, Nairobi. Als dit zo doorgaat, worden in de komende tien jaar zo’n 2 miljoen meisjes besneden. Trouw 06.02.2021.

  4. Jeroen Wester en Philip de Witt Wijnen, Raden wat de Professor wil horen. NRC 6-7.02.202

 

 

 

Contact
VVAO Kantoor 
Moerbeilaan 8
1231 BM Loosdrecht
kantoor@vvao.nl

© 2024 V.V.A.O.. ALL RIGHTS RESERVED