Door Christien Brinkgreve

Emeritus hoogleraar sociale wetenschappen en schrijver

 

In de ruim honderd jaar waarin de vrouwenbeweging haar strijd voerde – we nemen de eerste golf begin twintigste eeuw als vertrekpunt met haar strijd voor vrouwenkiesrecht - zien we thema’s en issues verschuiven, maar in de kern gaat het steevast om macht en gelijkheid.

 

Om gelijke rechten, gelijke behandeling, gelijke inkomens en gelijke kansen. In de kleine 50 jaar dat ik betrokken ben bij de vrouwenbeweging, het begin van Dolle Mina en MVM, maakte ik van nabij mee hoe de issues en gehanteerde begrippen verschoven. Bewust worden was zo’n term in het begin van de tweede golf, bewustwording van de ongelijke machtspositie, de vaste rolpatronen en de valkuil van het moederschap. Dolle mina was ijzersterk in actie voeren, MVM richtte zich meer op de strijd binnen de instituties.

Hardnekkige thema’s

Er werd winst geboekt, terrein gewonnen, maar sommige thema’s bleken hardnekkig, zoals het parttime werken van vrouwen en het relatief geringe aandeel van vrouwen in machtsposities. Ik werd hoogleraar vrouwenstudies in 1986 aan de toen nog Katholieke Universiteit Nijmegen. Dat was bijzonder: nog maar vijf procent van de hoogleraren was toen vrouw, ik had dat jaar mijn eerste kind gekregen. Ik hoefde niet meer te kiezen, kind of carrière, het kon allebei: een machtig gevoel van gebiedswinst.

Inspiratie

Zeer bijzonder voor mij was indertijd het feit dat ik hoofd was van het centrum voor vrouwenstudies: het elan, de energie en de inspiratie. Het was een interdisciplinair gezelschap, wat op zichzelf al de blik verbreedt: geschiedenis, psychologie, antropologie, letterkunde, filosofie, theologie en ik zelf als socioloog. We zetten mooie cursussen op zoals ‘Over Vrouwen en waanzin’, de sekseverschillen in ziekte en gezondheid. Bij deze laatstgenoemde cursus werd ook de psychiatrie betrokken met Nelleke Nicolai en haar verhaal over de androcentrische blik van haar vak. Over Geleerde Vrouwen en de nog nauwelijks belichte verbinding tussen macht en wetenschap. Die kracht van vernieuwing, van het herschrijven van de geschiedenis vanuit de vrouwenblik, het blootleggen van het androcentrische in wetenschap en politiek: die inspiratie voel ik nog steeds.

Ambiguïteit

Deze kreeg weer nieuw leven ingeblazen toen ik een jaar geleden, maart 2020, voor een jaar ad interim voorzitter werd van de Raad van Toezicht van Atria, het kenniscentrum van emancipatie, de behoeder van het historisch erfgoed: de archieven van de vrouwenbeweging. De geschiedenis laat zien waar de strijd om ging, wat de tegenstand was en de emotionele lading van thema’s en weerstanden. Dat zet zich door in deze tijd: de emotionele onderlagen van angst en weerstand steken nog altijd, soms vermomd en onverhoeds, de kop op. Sommige thema’s komen weer terug: abortus staat weer op de agenda. Het lichaam is weer terug in het feministisch discours, wel op een andere manier dan aan het begin van de tweede golf: het mag getoond worden en kan zowel een bron zijn van vrouwelijke macht als een object van mannenlust en mannenmacht. Ambiguïteit mag van mij met grote letters op de agenda.

Bevrijding

Bevrijding heeft ook een andere betekenis gekregen: naast economische onafhankelijkheid en bevrijding van het opgesloten huisvrouwenbestaan, gaat het nu ook om bevrijding uit de binaire m/v-categorieën. Het denken is intersectioneler geworden en ras wordt beter ‘meegenomen’ in de analyses. Het beeld is complexer geworden, maar dat heeft de beweging niet verzwakt: voor het eerst in de geschiedenis is de strijd tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag omvattend geworden. Het motto van Atria ‘Sharing the past, debating the present, creating the future’ is één van de mooiste en krachtigste motto’s die ik ken. Op een kernachtige manier wordt aangegeven hoe onze aandacht zowel naar het verleden, het heden als de toekomst moet uitgaan. Want deze blijken met elkaar verbonden te zijn. Je kan de toekomst niet goed creëren, zonder de geschiedenis te kennen. Je begrijpt dan immers niets van de taaiheid van patronen, de strijdigheden, de onderstromen van de weerstanden, de angst voor gebiedsverlies en de subtiele manieren om elkaar en zichzelf eronder te houden.

Mijn feministische 7 maart-droom is een gesprek tussen verschillende generaties feministen over wat hun aan het hart lag en ligt, wat hun dromen en schrikbeelden zijn en wat nodig is of wat ze nodig hebben, van vrouwen en mannen, om de vrouwelijke positie te versterken. Om een betere plaats te krijgen. Een vanzelfsprekende plaats.